HISTORIA KOLEJKI WĄSKOTOROWEJ POGÓRZANIN – Przed I wojną światową
Koncepcja budowy i eksploatacji kolei przeworskiej powstała w okresie cesarstwa austro-węgierskiego, a staranie o rozpoczęcie budowy kolei zapoczątkowali w 1894 r. ówcześni właściciele ziemscy: hrabiowie Roman Scypio del Campo z Łopuszki Wielkiej i Skrzyński z Bachórza, po zbudowaniu przez księcia Andrzeja Lubomirskiego cukrowni „Przeworsk”. Zasadniczym celem funkcjonowania kolei było dostarczanie buraków do cukrowni oraz przewóz z ziemi brzozowskiej płodów rolnych, drewna, żwiru i kamienia. Rozpoczęcie budowy kolei nastąpiło w 1900. W pierwszej kolejności oddano do użytku 44 km linii oraz 6 budynków stacyjnych i mieszkalnych, a także warsztaty w Przeworsku. Całkowite oddanie do eksploatacji i oficjalne otwarcie całej 46,2 km linii wraz z budynkami i parowozownią zwrotną w Dynowie nastąpiło 8 września 1904.
Początkowo tabor kolei przeworsko-dynowskiej stanowiło: 3 lokomotywy, 7 wagonów osobowych i 45 towarowych. Po 3 latach przybyło 6 wagonów towarowych. W 1910 kolej dysponowała 4 lokomotywami, 7 wagonami osobowymi i 55 towarowymi. Po kolejnych 3 latach tabor uzupełniono o kolejne 10 wagonów towarowych. W pierwszym, pełnym roku eksploatacji kolei (1905), z możliwości przejazdu skorzystało 45 tys. pasażerów. Rok później na podróż koleją zdecydowało się 62 tys. osób, a w 1908 ich liczba przekroczyła 85 tys. Tuż przed wybuchem wojny, w 1913 roku, z usług kolei wąskotorowej skorzystało 110 tys. pasażerów. Mieli oni możliwość podróżowania wagonami 2 i 3 klasy (dopiero w 1913 wprowadzono do użytku jeden wagon 1 klasy). W latach 1904-1913 z wygodniejszych wagonów korzystało tylko 2,3-6,1% podróżnych. Gros wszystkich klientów kolei (90-96%) decydowało się na podróż wagonami 3 klasy. Pozostałe 0,3-3,8% pasażerów stanowiły osoby podróżujące wg taryfy wojskowej.
W pierwszym, pełnym roku eksploatacji kolei (1905), przewieziono ładunki i towary o łącznej masie 25,8 tys. ton. Kolejne lata przyniosły stopniowy wzrost przewozów towarowych koleją przeworsko-dynowską. W 1909 klienci kolei zlecili przewóz ładunków o masie 32,3 tys. ton. Rok później osiągnięto 44,1 tys. t, a rok 1911 zamknięto jeszcze lepszym wynikiem – 48,9 tys. ton.
Po II wojnie światowej
W latach 50-tych XX w. nastąpiła zmiana rozstawu z 760 mm na 750 mm. W latach 70-tych PKP wprowadziło transportery dla wagonów normalnotorowych. W 1986 wycofano trakcję parową. Wkrótce zawieszono regularny ruch pasażerski.
30 września 1991 kolejka wąskotorowa Przeworsk-Dynów z lat 1890-1904 została wpisana do rejestru zabytków pod numerem A-463, a w ramach tego tunel (niedaleko stacji Szklary) z lat 1890-1904 i drewniane schronisko kolejowe.
Obecnie
Właścicielem Przeworskiej Kolei Dojazdowej jest Powiat Przeworski, a zarządcą Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku. Przeworska Kolej Dojazdowa dysponuje 5 lokomotywami Lxd2, w tym 3 są czynne.
Zestawienie: Przeworsk:
- Lxd2 – 257 (sprawna)
- Lxd2 – 268 (sprawna)
- Lxd2 – 282 (nie sprawna)
- Lxd2 – 334 (sprawna)
- Lxd2 – 335 (nie sprawna)
Bachórz (karczma)
- Lxd2 – 251 (odstawiona, jako pomnik)
Atrakcje
Kolej słynie z tunelu w Szklarach o długości 602 m – jedynego na kolejach wąskotorowych w Polsce. Są też 2 długie mosty stalowe nad rzeką Mleczka, jest też dużo mostów 10 – 15 m, które są na jednym prześle, jest również przepiękny most kamienny. Kolejną atrakcją są przepiękne widoki z wagonów ‚letniaków’, które mają dach, lecz nie mają szyb, przez co podróż w ciepłe dni spędza się bardzo miło, podczas przejazdu, jest czynny bar, przechodzenie z wagonu do wagonu też jest taką mała atrakcją, gdy przejścia między wagonami się ruszają.
Karczma w Bachórzu, oferuje przepyszne zestawy obiadowe, dzięki czemu można dobrze zjeść. Oczywiście dla wycieczkowiczów jest opcja grillowania – drzewo zapewnia kolejka. Jest też możliwość kąpieli w rzece San, podczas 2 godzinnego postoju w Dynowie.
Przebieg trasy
Trasa jest uznawana za najpiękniejszą, jeśli chodzi o koleje wąskotorowe, ponieważ występuje tutaj każdy typ krajobrazu. Podróż zaczynamy w wielkiej dolinie rzeki Wisłok, następnie kolejka pokonuje długie i proste odcinki między polami uprawnymi. Mijamy również dwa, długie i stalowe most: za stacją tak zwaną „środkową” w Kańczudze, a potem w Łopuszce Małej sztuczny zbiornik, gdzie latem można się wykąpać. Następnie tory biegną wzdłuż drogi łączącej Przeworsk z Dynowem. Kolejnym ciekawym otoczeniem jaki spotykamy na trasie są tory, które są położone przed domami mieszkalnymi. Czasem są to bardzo bliskie odległości, więc wydaje się, że przejeżdżamy przez czyjś ogród. Następnie zaczynają się ostre łuki i wysokie podjazdy. Gdy mijamy Jawornik Polski zaczyna się las kończący się przejazdem przez tunel. Po wyjeździe z tunelu rozpościera się przepiękny krajobrazy Pogórza Dynowskiego. Powoli kolejka zjeżdża w dół w dolinę rzeki San, gdzie są spore łuki, most kamienny i pola uprawne. Po całej 46-kilometrowej linii kursuje turystyczny pociąg Pogórzanin.
W Dynowie stoi jako pomnik parowóz Px48-1734.
KONTAKT z Przeworską Kolejką:
Strona www: www.pogorzanin.powiatprzeworsk.pl
Adres: Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku
ul. Słowackiego 17, 37-200 Przeworsk
Telefon: 16 648 97 24
Adres @mail: pzd_kolejka@wp.pl
Kolejka wąskotorowa Pogórzanin jeździłam do 2020 roku na trasie Przeworsk – Dynów – Przeworsk. W Dynowie był postój trwający dwie godziny. Więc tak naprawdę na przejazd kolejką z postojem Turysta wsiadający w Przeworsku musiał przeznaczyć co najmniej sześć godzin.
Dla turystów którzy chcieli zobaczyć najpiękniejszy odcinek kolejki wąskotorowej wraz z tunelem i posłuchać niepowtarzalnych opowieści przewodnika
stworzyliśmy wycieczkę jednodniową, którą nazwaliśmy KOLEJ NA ŁAŃCUT.
Niestety w czerwcu 2020 roku gwałtowne opady deszczu spowodowały powódź, która zniszczyła na kilku kilometrach tory. W 2021 roku kolejka wąskotorowa będzie jeździć od maja do września na skróconym odcinku z Przeworska do Łopusznej Małej. Ponieważ jest to mniej atrakcyjny widokowo odcinek Biuro Podróży Bieszczader zawiesiło realizacje wycieczki jednodniowej KOLEJ NA ŁAŃCUT. w 2021 roku ma nastąpić remont torów, więc do realizacji wycieczki jednodniowej wrócimy w 2022 roku.