W Bieszczadach historia wypału węgla drzewnego sięga czasów, gdy lasy tych gór były gęsto pokryte bujną roślinnością. Trudno podać jakiś konkretny rok… Początkowo wypał węgla odbywał się w MIELERZACH – smolarze „w wielkim skrócie” układali drewno w stosy, przykrywali ziemią, gałęziami i podpalali dbając całodobowo by nie pojawił się ogień… Wypał odbywał się przez wiele dni, a jego efektem był cenny surowiec, wykorzystywany głównie w metalurgii i jako paliwo. Z czasem, wraz z rozwojem przemysłu, zwiększało się zapotrzebowanie na węgiel drzewny, co wpływało na intensyfikację jego produkcji.

W Bieszczadach, ze względu na trudny teren i bogactwo lasów, wypalający w mielerzach często osiedlali się w odludnych miejscach. Praca w mielerzach była ciężka i wymagała dużej zręczności oraz wiedzy o procesach chemicznych zachodzących podczas wypału. W miarę upływu lat, tradycyjne metody wypału zaczęły być wypierane przez nowocześniejsze technologie.

WYPAŁ WĘGLA w Szczerbanówce „z lotu ptaka”, 18 październik 2023

Jedną z takich technologii są retorty, które zrewolucjonizowały produkcję węgla drzewnego. Retorty pozwalają na bardziej kontrolowany proces wypału, co skutkuje uzyskaniem lepszej jakości węgla. Dodatkowo, są bardziej efektywne pod względem zużycia surowca, co ma znaczenie w kontekście ochrony środowiska. Wprowadzenie retort wpłynęło również na zmniejszenie negatywnego wpływu na lasy, które były chętniej eksploatowane z uwagi na większą efektywność tego procesu.

Jak wygląda PROCES WYPALANIA węgla drzewnego?

Rozpoczyna się od załadowania retorty. Najlepszymi do wypalania są takie gatunki drewna jak buk, brzoza i grab. Doświadczeni węglarze twierdzą, że z 12 metrów olchy otrzymuje się po wypaleniu około 800 kilogramów z 1 retorta, a z buka wychodzi około 1100 kg. Po załadowaniu retorty następuje rozpalenie ognia. Gdy temperatura osiągnie odpowiednio wysoką (proces rozkładowej destylacji zachodzi w temperaturze około 800 stopni) to w pierwszej kolejności należy wyjść na górę retortu i zamknąć górny otwór, aby ogień wewnątrz rozkładał się równomiernie. Smolarze wiedzą, że gdy zniknie biały dym, a pojawia się niebieski to piec należy zalać wodą (nawet do 100 litrów / piec…). Ponadto należy uszczelnić piec – zarówno drzwi, jak i zmniejszyć dopływ powietrza dolnymi otworami.

Jak długo trwa proces wypału węgla drzewnego?
Około 3 dni:
– 1 dzień na wyładowanie węgla z retortów do worków i załadowanie nowym drewnem pieca
– 1 dzień na wypał węgla drzewnego (około 24h)
– 1 dzień trzeba poczekać na ostudzenie / wystygnięcie węgla, aby można go następnego dnia wybrać…

Ostatnie przed likwidacją zdjęcia WYPAŁU WĘGLA DRZEWNEGO na Szczerbanówce, 18 październik 2024

Jakie są przyczyny likwidacji wypału węgla w Szczerbanówce?

Przyczyn likwidacji wypału węgla na terenie nieistniejące wsi Szczerbanówka, czyli na terenie Nadleśnictwa Komańcza, a w pobliżu granicy między Gminą Cisna i Gminą Komańcza jest kilka:
• zmieniające się ceny drewna, z którego powstaje węgiel drzewny
• problemy z kupnem drewna (przez kilka miesięcy w wielu leśnictwa na terenie Bieszczad była wstrzymana ścinka drzew przez zarządzenia Rządu Polskiego mającego chęć wprowadzić kolejne obszary chronione…)
• rosnące ceny wynagrodzeń i zarazem problem ze znalezieniem pracowników do jednej z najcięższych prac na świecie w dymie, kurzu, mrozie, deszczu, upale…

Skład drewna Nadleśnictwa Komańcza w tym miejscu zostaje, ale dzierżawiący od nich teren na wypał węgla zakończyli działalność…

ZIMA na wypale węgla drzewnego w Bieszczadach – Szczerbanówka, 6 marzec 2023

ZASTOSOWANIE węgla drzewnego

Węgiel drzewny ma wiele zastosowań zarówno w przemyśle, jak i w gospodarstwach domowych. Najbardziej znane jest zastosowanie jako paliwo do grilli i pieców, ponieważ zapewnia wysoką temperaturę oraz charakterystyczny smak potraw. W ogrodnictwie stosuje się go jako dodatek do gleby, poprawiając jej strukturę i retencję wody. Węgiel drzewny ma także właściwości adsorpcyjne, co sprawia, że znajduje zastosowanie w filtrach do wody oraz przy oczyszczaniu powietrza.

W przemyśle chemicznym wykorzystuje się go do produkcji węgla aktywnego, który jest istotny w procesach oczyszczania i separacji różnych substancji. Dodatkowo, węgiel drzewny służy jako materiał do produkcji niektórych typów farb i tuszy. W medycynie naturalnej wykorzystywany jest w postaci proszku do wspomagania detoksykacji organizmu i łagodzenia dolegliwości żołądkowych. W przemyśle kosmetycznym znajduje zastosowanie w maskach i peelingach, ze względu na swoje właściwości oczyszczające. Węgiel drzewny może być również używany w jako biopaliwo w procesach wytwarzania energii. Wreszcie, jest materiałem wykorzystywanym w sztuce, szczególnie w rysunkach i grafice.

PS. Zdjęć z wypału węgla na Szczerbanówce wykonanych w ostatnich kilkunastu latach podczas realizacji wycieczki jednodniowej TRAPERSKA PRZYGODA mamy setki, ale dziś jest nam przykro, że ta atrakcja znika z mapy Bieszczad i ogólnie Województwa Podkarpackiego…

Ten wypał węgla tysiące osób mogło obejrzeć w telewizji Polsat, a dokładnie Polsat Play, gdyż tu było nakręconych mnóstwo odcinków serialu o Bieszczadnikach, czyli „Drwale i inne opowieści Bieszczadu„. I na pewno pamiętacie barwną postać Zbigniewa Balcerzaka zwanego „Balcerkiem”, który odszedł „na niebieskie połoniny” 15 kwietnia 2024. Więcej o nim napisaliśmy TUTAJ.

Artykuł: Bieszczady, 10 listopad 2024 – autor słów i zdjęć Mariusz Janik